با توجه به روایات متعدد و نیز آیات قرآن کریم به راحتی می توان متوجه شد که اسلام تأکید بسیار فراوانی به موضوع امانت داشته به طوری که در روایتی از امام باقر علیه السلام می فرمایند:«خداوند اجازه نداده است که کسی امانت را به صاحبانش رد نکند حتی اگر آن شخص بدهکار باشد.»

همانطور که می دانیم پیامبر اکرم (ص) قبل و بعد از بعثت به محمد امین معروف بودند و مردم اشیای گرانبهای خود را نزد آن حضرت به امانت می سپردند و آن حضرت حتی امانتهای کفار را نیز قبول می کرد، و آنها را به ایشان بازمی گرداند.

حضرت علی علیه السلام نیز در روایتی می فرمایند : امانتها را رد کنید گرچه به قاتلان پیامبران باشد. خیانت در امانت نکوهیده و زشت است و در ردیف گناهان کبیره قرار گرفته است.

جرم خیانت در امانت

جرم خیانت در امانت مانند بسیاری از جرائم از گذشته های دور وجود داشته است. همانطور که هر پدیده مثبت و خوبی پدیده منفی و زشتی را در مقابل خود دارد، در مقابل صفت خوب امانتداری صفت زشت خیانت در امانت نیز از قدیم در کلیه جوامع بشری وجود داشته است. اما با توجه صبغه مذهبی بودنو مبنا بودن فقه شیعه در کشورمان با لحاظ کردن فقه در متن قانون، عمل و فعل خیانت در امانت، به عنوان یک جرم مطرح و برای آن مجازات کیفری پیش بینی شده است. زیرا برای انجام فعل مجرمانه خیانت در امانت، نظم و امنیت عمومی نیز به خطر می افتد و ارکان جامعه به هم می ریزد و اعتماد مردم نسبت به یکدیگر سست شده و زمینه های ارتکاب جرم در آینده نیز فراهم می گردد. شخصی که خیانت در امانت کرده، علاوه بر مجازات مصرّح در قانون می بایست خسارت زیاندیده را مطابق حقوق مدنی جبران نماید.

 تصریح قانونگذار به جرم بودن خیانت در امانت

قانونگذار در ماده 674 قانون مجازات ضمن اعلام جرم بودن خیانت در امانت، مجازات حبس از شش ماه تا سه سال را برای مجرم در نظر گرفته است.

 تصریح به امانت داری در قرآن

همانا خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به اهل آن بدهید. (نساء آیه 58)مؤمنان کسانی هستند که امانت دارند و بر عهد خود وفا می کنند. (زیتون آیه 8)

مقدّمه 1:

از خصلت های بسیار زیبا و پسندیده امانت داری، بازگرداندن به موقع همراه با حفظ سلامت امانت استو معمولاً انسان در زندگی به انسان هایی نیازمند می شود تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت و امانت داری از موضوعاتی است که در فرهنگ دینی بسیار مورد تأیید قرار گرفته است. امانتداری از لحاظ اجتماع و جامعه نیز بسیار مهم است زیرا زمینه اعتماد بین افراد جامعه را فراهم می کند و در مقابل خیانت در امانت باعث بروز تنش های اجتماعی و اخلال در نظم عمومی می گردد و به همین دلیل از بدو امر قانونگذاری در ایران، قانونگذار بخشی از مواد قانونی را به بررسی این جرم و مجازات مقرر برای آن تشخیص داده است.

مقدّمه 2:

مفهوم ساده امانت را اکثریت عموم مردم می دانند و با امانت و مفهوم آن به خوبی آشنا هستند، ولیکن خیانت در امانت مفهومی چندگانه دارد زیرا مردم عادی تعبیر و تفسیری از آن دارند و حقوقدانان تعریف و تفسیر دیگر و ممکن است جامعه شناسان یا نظامیان نیز تعاریف دیگر از مفهوم خیانت در امانت داشته باشند.

مقدّمه 3:

مفهوم و تعریف خیانت در امانت از نظر حقوقی و قضایی حقوقدانان نیز هرکدام به سلیقه خود تعاریفی از خیانت در امانت ارائه داده اند. ولی مهمترین تعریف از خیانت در امانت : تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال نمودن اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته و ... توسط شخصی می باشد که به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا وکالت یا هر کار با اجرت به وی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معین برسد و با قصد اضرار به مالک یا متصرّف.

شرایط سپردن مال امانی و تحقق جرم خیانت در امانت

در مبحث جرم خیانت در امانت ابتدا می بایست، شرایط سپردن مال امانت نیز بررسی گردد و مشخص شود این جرم در چه صورتی تحقق پیدا می کند. به عنوان مثال اگر سارقی مال مسروقه را در نزد کسی به امانت بگذارد و امین آن را به مالک اصلی و یا دولت تحویل دهد آیا امین مرتکب جرم شده است؟ که طبیعتاً جواب این سؤال با توجه به قانون و احکام اسلامی منفی است زیرا برای تحقق جرم خیانت در امانت، مال امانی، می بایست توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شود و همچنین سپردن مال باید از راه های قانونی صورت پذیرد.ضمن اینکه برای تحقق جرم خیانت در امانت مطابق قانون لازم است عمل ارتکابی از ناحیه مجرم ارکان مادی و معنوی جرم را دارا باشد مثلاً در خصوص جرم مادی مجرم باید مال امانی را به صورت غیرقانونی تصاحب یا مفقود یا استعمال و یا آن را تلف کرده باشد و در خصوص رکن معنوی نیز مجرم می بایست نسبت به عمل مجرمانه خود قصد و اراده ضرر رساندن یا سوءنیت را داشته باشد.

آئین دادرسی جرم خیانت در امانت

همانطوری که می دانیم مرجع قضایی می بایست، شرایط شکلی را در رسیدگی به جرم رعایت نماید. در خصوص این جرم نیز مراجع قضایی مکلف به رعایت قوانین شکلی در آیین دادرسی کیفری و روند دادرسی می باشند.

چگونگی تعیین مرتکب خیانت در امانت

در قوانین کشورمان برای مباشر عمل مجرمانه و شخصی که سبب ارتکاب جرم توسط فرد دیگری شده مجازات هایی به تناسب جرم در نظر گرفته اند ولیکن می بایست نکاتی را در چگونگی تعیین و شخصی شدن مرتکب جرم خیانت در امانت در نظر گرفت اوّل: مرتکب جرم می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد. البته چنانچه مرتکب شخص حقوقی باشد در صورت وقوع جرم خیانت در امانت مدیر موسسه یا شخص حقوقی تحت تعقیب قرار می گیرد. دوم: با توجه به قاعده تثبیت در صورتی که شخص سبب ارتکاب جرم توسط فرد دیگری شود به عنوان مسبب می توان آن را مورد پیگیری قرار داد و به عنوان مداخله غیرمستقیم در ارتکاب جرم پیگرد قانونی صورت خواهد پذیرفت. سوم: برای فردی که در ارتکاب جرم مشارکت داشته و یا معاونت در جرم خیانت در امانت داشته نیز طبق قانون برخورد و مجازات در نظر گرفته می شود.

خیانت در امانت در قانون تجارت

چنانچه سند تجاری از قبیل چک، سفته در نزد کسی به امانت گذاشته شود و شخص امین برخلاف امانت از آن استفاده نموده باشد، به عنوان خیانت در امانت مورد پیگرد قرار می گیرد مثلاً اگر شخصی خانه ای را اجاره کرده باشد و چک را به عنوان امانت نزد موجر گذاشته باشد، موجر می بایست پس از تخلیه منزل توسط مستأجر چک امانی تضمین را به مستأجر عودت دهد و در صورتی که مستأجر منزل را تخلیه کرده باشد ولی موجر از چک سوءاستفاده نماید و آن را به مستأجر عودت ندهد به عنوان خیانت در امانت مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.خیانت در امانت در اموال منقول و غیرمنقول با توجه به وصف ماده 674 در خصوص تصریح به اموال منقول و غیرمنقول در صورتی که شخص در هرگونه اموال منقولی مانند (خودرو) و یا غیر منقول مانند (ملک) که به امانت به وی سپرده شده باشد، سوءاستفاده کند با درخواست شاکی مورد پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.

دادسرا و دادگاه صلاحیتدار در جرم خیانت در امانت

دادگاهی صلاحیت رسیدگی دارد که جرم در محدوده صلاحیتی آن به وقوع پیوسته باشد مثلاً اگر شخصی یک قطعه فرش را به آقای ...... در تهران امانت دهد و آقای ........... فرش را در شهر اصفهان به فروش برساند دادگاه اصفهان صلاحیت رسیدگی را دارد چون جرم خیانت در امانت در اصفهان به وقوع پیوسته است.